Hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi

TS. BS. Nguyễn Mạnh Khánh - Hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi (hay còn được gọi là tiêu chỏm xương đùi) là nguyên nhân hay gặp nhất trong các bệnh lý khớp háng cần phải chỉ định thay khớp háng nhân tạo, độ tuổi chủ yếu từ 25-45, tỷ lệ bệnh nhân bị cả hai bên khớp háng chiếm trên 50%. Trung bình mỗi năm tại Bệnh viện Việt Đức có khoảng 300-400 bệnh nhân phải thay khớp háng do hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi.

1. Nguyên nhân, cơ chế gây hoại tử chỏm xương đùi:
Cơ chế gây hoại tử chỏm xương đùi thường do:
- Mất mạch nuôi dưỡng: sau gãy cổ xương đùi di lệch hoặc trật khớp háng.
- Tắc nghẽn mạch (occlusion): do trật khớp háng, tràn máu khớp, tăng áp lực trong xương, phì đại tuỷ xương.
- Tắc mạch (embolization): do mỡ, cục máu đông, bọt khí nitơ hoặc bệnh hồng cầu hình liềm.
- Huyết khối (thrombosis): do các bệnh về máu và mạch máu.
- Nhiễm độc
- Bệnh tự miễn
Ngoài ra, các yếu tố thuận lợi phối hợp có thể kể đến là:
- Dùng steroid dài ngày
- Nghiện rượu, thuốc lá
- Bệnh mô liên kết và lupus ban đỏ, bệnh tự miễn, bệnh nội tiết, Cushing
- Bệnh gan, thận mãn tính
- Bệnh hồng cầu hình liềm, rối loạn đông máu
- Bệnh ở người thợ lặn
- Viêm tuỵ, viêm đường ruột
- Tăng mỡ máu, Gout
- Ung thư, sau chạy tia xạ, nhiễm độc hoá chất
- Xơ cứng mạch, các bệnh mạch máu tắc nghẽn
- Dị ứng…

2. Sinh lý bệnh:
Khi mạch nuôi dưỡng bị giảm hoặc tắc nghẽn sẽ gây ra các vùng nhồi máu, nếu nhỏ và không ở diện khớp thì vùng nhồi máu không thể hiện triệu chứng lâm sàng, nếu vùng nhồi máu lớn và gần diện khớp vùng tỳ đè thì triệu chứng lâm sàng rõ. Trong vòng 6h các tế bào mỡ, tuỷ xương cũng như các tế bào xương sẽ bị chết. Vùng hoại tử sát với vùng mạch nguyên vẹn và các tế bào còn sống trải qua quá trình tiêu huỷ xương chết và hình thành xương mới nhưng tiêu huỷ xương thường diễn ra nhanh hơn làm yếu cấu trúc xương, gây ra gãy các bè xương dưới sụn, trên Xquang gây ra dấu hiệu "hình liềm" trước khi gây bẹt diện khớp, sau đó là gãy mặt khớp. Quá trình này không thể đảo ngược, phá huỷ khớp và thể hiện các triệu chứng trên lâm sàng. 
Quá trình hoại tử ban đầu chỉ ảnh hưởng đến xương ở chỏm xương đùi. Sụn chỏm xương đùi vẫn còn nguyên vẹn tới khi gãy các bè xương do còn được nuôi dưỡng bởi dịch khớp và không phụ thuộc vào nguồn mạch nuôi dưỡng trong chỏm xương đùi. Sau khi sập chỏm, sụn khớp phải chịu lực tỳ cơ học bất thường và dẫn tới thoái hoá tiến triển. Mặt chỏm xương đùi không đều truyền các lực tỳ bất thường lên sụn ổ cối và cũng dẫn đến thoái hoá. Tại thời điểm này, không thấy biến đổi ổ cối trên X quang nhưng đã thấy trên vi thể và đại thể khi thay khớp. Thoái hoá tiến triển dẫn đến hẹp khe khớp trên X quang, xơ hoá, hình thành ổ khuyết xương và osteophyte.

3. Điều trị
- Điều tri không phẫu thuật:
+ Phòng tránh các yếu tố nguy cơ
+ Điều trị thuốc
+ Điều trị triệu chứng
+ Kích thích điện
- Điều trị phẫu thuật: 
+ Khoan giảm áp
+ Ghép xương
+ Đục xương sửa trục (Osteotomy)
+ Thay khớp háng nhân tạo: là một giải pháp với những trường hợp hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi giai đoạn muộn (giai đoạn 3 và 4), giúp người bệnh giảm và hết đau, cải thiện chức năng khớp háng, đi lại, vận động tốt.

Một số hình ảnh bệnh nhân đã được TS.BS Nguyễn Mạnh Khánh phẫu thuật tại BV Việt đức

Bệnh nhân Hoàng Ngọc C., 33 tuổi, Háng van, Hội loan, Văn lãng, Lạng sơn
Chẩn đoán : Hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi 2 bên
Phẫu thuật : Thay toàn bộ khớp háng 2 bên ngày 9/7/2012
Sau phẫu thuật 3 ngày bệnh nhân tập đi lại tốt với khung trợ đỡ